روز جهانی سواد
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یونسکو 17شهریور برابر با 8 سپتامبر را روز جهانی سوادآموزی نامگذاری کرده است.
یکی از شاخص‌های رشد در جوامع متمدن، میزان بهره‌مندی مردم آن کشور از حداقل سواد نوشتن و خواندن است. بدیهی است مبارزه با بی‌سوادی نه تنها در مقوله توسعه فرهنگی به عنوان نخستین گام قلمداد می‌شود، بلکه در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی نیز حائز اهمیت ویژه‌ای است. هر چه افراد جامعه به سمت باسوادی شدن پیش روند، یقیناً سیر تحول و رویکرد آن جامعه به سمت مفهوم توسعه امر سریع‌تری خواهد بود. با نامگذاری چنین روزی به نام روز جهانی مبارزه با بی‌سوادی از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یونسکو، جهانیان حذف این پدیده شوم را از جامعه بشری خواستار می‌شوند.
سواد چیست؟
در تعریف سنتی، سواد توانایی خواندن و نوشتن است و یا توانایی به‌کاربردن زبان برای خواندن، نوشتن، گوش‌دادن و سخن‌گفتن. ولی در مفهوم نوین این واژه به سطحی از خواندن و نوشتن که برای ارتباط کافی است گفته می‌شود و یا سطحی که یک فرد بتواند مفهوم را بفهمد و انگاره‌ها و اندیشه‌هایش را تا جایی که بتواند در آن جامعه سهیم باشد، بیان کند. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، یونسکو تعریف زیر را داده‌است: «باسوادی توانایی شناخت٬ درک٬ تفسیر٬ ساخت، برقراری ارتباط و محاسبه در استفاده از مواد چاپ‌شده و نوشته‌شده مربوط به زمینه‌های گوناگون است.>>
باسوادی زنجیره آموزشی را که توانایی رسیدن به اهداف، توسعه دانش و پتانسیل، و شرکت کامل در جامعه‌ای بزرگتر را برای یک فرد فراهم می‌کند، دربر دارد.
بی‌سوادی در کشورهای جهان سوم
وجود بی‌سوادی در کشورهای جهان سوم به سبب ناهماهنگی در برنامه‌ریزی طرح‌های آموزشی است. اگر توسعه آموزش در همه مکان‌ها و در همه زمان‌ها هماهنگ می‌بود، در سایر عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز توسعه با روند بهتری رشد می‌نمود. بی‌سوادی باعث ناآگاهی و رکود ذهنی می‌شود و می‌تواند عاملی برای برهم زدن نظم اجتماعی گردد.
75درصد تعداد بی‌سوادان جهان در ده کشور متمرکز شده اند؛ هند، چین، پاکستان، بنگلادش، نیجریه، اتیوپی، مصر، برزیل، اندونزی و جمهوری کنگو. گرچه کشوری مانند افغانستان نیز با وضعیت اسف بار بی‌سوادی گوی سبقت را از بقیه کشورها ربوده است. دو سوم از این تعداد بی‌سواد را زنان تشکیل می دهند که از فرصت‌های نابرابر اقتصادی و اجتماعی در این جوامع رنج می‌برند.
مبارزه با بی‌سوادی در ایران
اولین سازمانی که رسماً در سال ١٣١٥ برای مبارزه با بی‌سوادی بزرگسالان در ایران شروع به کار کرد، اداره تعلیمات اکابر بود. در سال ١٣٢٢ و بعد از جنگ جهانی دوم، کلاس‌های سوادآموزی بزرگسالان تحت عنوان آموزش سالمندان آغاز به کار کرد و در فاصله سال‌های ١٣٢٠ تا ١٣٣٥، آموزش بزرگسالان با عنوان تعملیات اساسی در جهان با بنیانگذاری یونسکو مورد توجه قرار گرفت و به صورت آزمایشی در کشورهای مصر، هلند، فیلیپین و مکزیک به اجرا درآمد.
انواع سواد از نظر یونسکو
بر اساس تعریف یونسکو شخص با سواد فردی است که دارای پارامتر های زیر باشد.
سواد عاطفی: توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده، همسر و دوستان به نحو احسن
در نگاه کلی، سواد عاطفی اصطلاحی آموزشی است که در نقطه ی مقابل هوش عاطفی، که بیشتر مورد استفاده ی دنیای صنعت و تجارت است، قرار می گیرد. این اصطلاح را به اشکال مختلفی تعریف کرده اند اما علی الاصول به آن توانایی اتلاق می شود که ما به وسیله ی آن قادر به اندیشیدن، تشخیص دادن، اداره کردن، دریافتن و انتقال عواطف خود به طور مناسب و درک و فهم این مطلب هستیم که این عوامل چگونه رفتارها و مناسبات ما را شکل می دهند و بر اندیشیدن ما تأثیر می گذارند.
سواد ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط و تعامل با تمامی اعضای جامعه (آداب معاشرت- روابط اجتماعی احسن)
به طور کلى بشر، اجتماعى خلق شده و ارتباط برقرار نمودن با دیگران جزء نیازهاى او محسوب مى‌شود. غرایز اجتماعى انسان به‌صورت یک سلسله ‘تقاضا’ در باطن انسان وجود دارد که تعلیم و تربیت در رشد و شکوفائى و پرورش آن نقش به‌سزائى دارد. انسان زمانى یک زندگى سالم اجتماعى خواهد داشت که بتواند با دیگران ارتباط اجتماعى سالم برقرار نماید و در ارتباط با دیگران رشد کرده، به دیگران اعتماد داشته باشد و خود را متعهد و مسئول اجتماع خویش بداند.
سواد مالی: توانایی مدیریت اقتصادی درآمد (چگونگی پس انداز، سرمایه گذاری و مدیریت خرج)
سواد مالی عبارت است از دانش و درکِ مفاهیم و مخاطرات مالی، و مهارت‌ها، انگیزش و اطمینان برای به‌کاربستن چنین دانش و درکی، به‌منظور اتخاذ تصمیم‌های اثربخش در طیفی از زمینه‌های مالی برای بهبود رفاه مالی افراد و جامعه و توانمندسازی در جهت مشارکت در زندگی اقتصادی می باشدکه این نشان می دهد که افرادی می توانند زندگی بهتری داشته باشند که از سواد مالی مناسبی برخوردار باشند.
سواد رسانه: اینکه بدانیم کدام رسانه ها معتبر و کدام نا معتبر است؛ توانایی تشخیص وثوق اخبار و دیگر پیام های رسانه ای
سواد رسانه‌ای (Media Literacy) در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. به زبان ساده، سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد.سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا از سفره رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شد.
سواد آموزش و پرورش: توانایی تربیت فرزندان به نحو احسن
خانواده مهم ترین عامل سازنده شخصیت کودک است، کودکان سال های اولیه عمر خودشان را که از نظر تربیتی مهم ترین سال های زندگی به شمار می رود در محیط خانواده سپری می کنند به همین دلیل امر تربیت را در این دوران باید کاملاً جدی گرفته شود و دلیل آن این است که اگر والدین در این دوران تربیت کودکان را امری ساده بینگارند و در تربیت آن ها سهل انگاری کنند باید انتظار رفتاری ناصحیح و خلاف هنجارهای جامعه را از کودکان داشته باشیم. بنابراین، بایستی به اهمیت تربیت کودک در دوران کودکی زیر سایه والدین آگاهی یافته و با بهره گیری از روش های مناسب فرزندانی شایسته تربیت کرد.
سواد رایانه: توانایی استفاده از مهارت های هفت گانه رایانه ICDL )، مفاهیم پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده از رایانه و مدیریت فایل ها، واژه پردازی)
کار کردن با رایانه و نرم افزارهای آن نیاز به دانش دارد. به این دانش سواد رایانه‌ای گفته می‌شود. این سواد برای زندگی در عصر حاضر لازم و ضروری است. چون بیشتر کارهای روزمره به این دستگاه گره خورده است. سواد رایانه‌ای به طور خاص بیشتر به کار کردن با رایانه برای انجام کارهای خانگی و اداری گفته می‌شود، به علاوۀ اینکه افراد بتوانند نیازهای خود را از طریق شبکۀ جهانی اینترنت هم برطرف سازند. بدین صورت بیشتر با نرم افزارهایی مثل سیستم عامل، نرم افزارهای اداری مثل آفیس و مرورگر باید کار کنند. این برنامه‌ها معمولاً توسط شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف تولید می‌شوند که کاربران به خواست خود می‌توانند از یکی از آنها استفاده کنند.