ه گزارش
سونیوز، وقتی به میدان اهراب می‌رسم، حدود ۵۰ نفر از اهالی محله را می‌بینم که کنار یک ساختمان متروکه با شیشه‌های شکسته و دیوارنویسی شده به انتظار ایستاده‌اند.
روحانی، مدیر یکی از مدارس این محله است که در تماسی با ما از وضعیت ناگوار و اسفبار بنای تاریخی کنسولگری آلمان و معضلات اجتماعی آن برای دانش آموزان محله خبر داده بود و اکنون بعد از هماهنگی‌هایی با اهالی محله، قرار شده تا از نزدیک، صحبت‌های مردم را بشنویم.
وقتی وارد جمعیت می‌شوم، خانم روحانی را در میان نگاه‌های پرسشگر اهالی می‌بینم که با روی گشاده از من می‌پرسد «شما خبرنگار هستید؟» بعد از دادن جواب مثبت، می‌پرسم: «چه کسی اول می‌تواند آغاز کند؟».
برای تردد در محله خودمان باید 6 دنگ حواسمان را جمع کنیم
همه اهالی حاضر بی تردید، نام خانم خان‌بابایی معروف به «خاله خانم» محله را می‌برند که از سال‌های قدیم در این محله ساکن بوده و تاریخ و اتفاقات افتاده در این ساختمان متروک را می‌داند.
او نیز بلافاصله می‌گوید:« مشکل ما این است که این ساختمان تاریخی تبدیل به محلی برای تجمع کارتن خواب‌ها شده است. کوچه ما درست در کنار این ساختمان قرار دارد و ما برای رفت و آمد به کوچه و خانه خود باید حواسمان را شش دانگ جمع کنیم. حرف ما این است که اگر این بنا برای میراث فرهنگی است، اقدام به بازسازی کند و به جای این منظره نازیبا، یک گلفروشی و یا کتابخانه بسازد و اگر در دست شهرداری است، این بنا را تخریب و تبدیل به پارک کند. واقعا از اتفاقاتی که در این ساختمان متروک می‌افتد به تنگ آمده‌ایم.»
وی می‌افزاید: دوم فروردین ماه امسال بود که پروژه مسیرگشایی در مقابل این ساختمان آغاز شد و این امر باعث شد تا حصارها و دیوارهای اطراف بنا، تخریب شود و اتفاقات افتاده در داخل ساختمان نیز آشکارا دیده شود.
کارتن خواب‌ها و معتادان آشکارا به ساختمان رفت و آمد می‌کنند
خانم نوروزی، یکی از بانوان حاضر که از حدود هفت سال گذشته ساکن محله است نیز ادامه می‌دهد: این ساختمان قبلا توسط دیوارها پوشیده شده بود و آن موقع هم کارتن خواب‌ها و معتادان در این ساختمان جمع می‌شدند ولی الان آشکارا به این ساختمان رفت و آمد دارند و کارتن خواب‌های جدید روز به روز در حال افزایش است. در این ساختمان حتی سگ نگهداری می‌کنند و شب‌ها، صداهای وحشتناکی از سگ‌ها می‌شنویم، انگار که آزار و اذیت می‌شوند. علاوه بر بچه‌های محله حتی افراد بالغ و بزرگسال نیز از این شرایط وحشت دارند.
وی می‌افزاید: شب، خواب نداریم و می‌ترسیم که نکند دزد به خانه‌مان بزند. همان طور که چندین بار هم این اتفاق افتاده است. کارتن خواب‌ها به راحتی از دیوارهای ساختمان‌ها می‌پرند و حتی خودم از پریدن یکی از کارتن خواب‌ها به داخل حیاط یکی از همسایه‌ها فیلم گرفتم.
وقتی هوا سرد می‌شود، آتش روشن می‌کنند و بوی دود و آتش تا خانه اهالی می‌رسد. الان هم می‌توان دیوارهایی که از دود آتش سیاه شده‌اند را از بیرون ساختمان مشاهده کرد.
وی با اشاره به حیاط این ساختمان، می‌گوید: ساختمان و حیاط محوطه مملو از انواع زباله‌ها است.
درختانی که در این محل خشک شده‌اند، منظره وحشتناکی را تداعی می‌کنند و حتی شب‌ها هم نمی‌توان از کنار پیاده رو عبور کرد.
نوروزی با اشاره به ساختمان متروک دیگری در جوار ساختمان متروک کنسولگری، می‌گوید: این ملک شخصی بوده و معتادان دیوار حایل بین این دو ساختمان را کنده و به راحتی بین دو ساختمان تردد می‌کنند.
وی ادامه داد: میراث فرهنگی، شهرداری و حتی کارتن خواب‌ها حقی در این ساختمان دارند و فقط ما اهالی محله هستیم که هیچ حقی برای آسایش در خانه خودمان نداریم.
وی می‌افزاید: از زمان باز شدن مسیر در این محله، قیمت املاک بالا رفته اما کسی خبر ندارد که ما در چه حالی هستیم. ما آسایش می‌خواهیم و الان هم دنبال خانه دیگری هستیم تا از این محله اسباب کشی کنیم.
هر یک از جمعیت بانوان حاضر از وضعیت کنونی ساختمان گلایه دارند و نگران فرزندان خود هستند که از سر کنجکاوی گاهی به داخل ساختمان سرک می‌کشند و یا گاهی در کوچه در حال بازی هستند، شاهد ورود و خروج کارتن خواب‌ها و معتادان به داخل این ساختمان هستند.
ساختمان در معرض ریزش قرار دارد
بآقای عنقایی که از سال ۷۹ در این محل ساکن است، درباره مشکلات این ساختمان قدیمی متروک می‌گوید: این ساختمان در ابتدا یک مدرسه دخترانه بود اما پس از انتقال مدرسه به جای دیگر، تا به امروز خالی از سکنه و متروک مانده و از همان دهه ۸۰ تاکنون نیز محلی برای تجمع معتادان شده است.
الان که دیوارهای ساختمان برداشته شده، معتادان برای تامین مواد مخدر، تمامی آهن آلات و ستون‌های آهنی ساختمان را کنده‌اند و ساختمان در معرض ریزش قرار دارد.
اختلاف شهرداری و میراث فرهنگی برای حصارکشی
وی ادامه می‌دهد: این ساختمان از نظر ایمنی در وضعیت خوبی قرار ندارد و ستون‌هایش معلق هستند و برای بچه‌های محله که هر روز در کوچه بازی می‌کنند، خطرناک است اما هیچ کسی جوابگو نیست. پیش شهرداری رفتیم اما گفت که میراث فرهنگی اجازه حصارکشی نمی‌دهد. میراث فرهنگی هم می‌گوید که کاری با شهرداری ندارد. اصلا شهرداری برای مسیرگشایی در جوار این ساختمان، مجوزی از میراث فرهنگی دریافت نکرده که الان برای حصارکشی مجدد طلب مجوز کند.
وی تاکید می‌کند: ما تا به حال نتیجه‌ای از پیگیری‌ها دریافت نکردیم و الان می‌خواهیم در دعوای بین شهرداری و میراث فرهنگی، یکی کوتاه بیاید و دیوارکشی کند تا امنیت اجتماعی در محله برقرار شود.
این ساختمان به محلی برای تجمع معتادان شده و پلیس نیز چندین بار آمده و معتادان را گرفته است؛ تمامی آن‌ها معروف و چهره شان نیز برای پلیس شناخته شده است.
عنقایی می‌گوید: این ساختمان که درست در قلب شهر تبریز واقع شده، عملا بی صاحب مانده و صاحب ملک کنسولگری و ساختمان متروک کنار آن نیز بی خیال است.
وی در ادامه، فیلمی از دوربین مدار بسته منزل شخصی خود نشان می‌دهد که در آن، تعدادی پسر نوجوان در کوچه از کودکانی که در حال بازی هستند، می‌پرسند: چگونه می‌توان به داخل ساختمان متروک رفت. کودکان نیز با حضور آن‌ها، دست از بازی کشیده و کنار یکدیگر جمع می‌شوند.
نظرات مختلفی در خصوص ماهیت این بنای قدیمی وجود دارد و این گزارش در پی کشف حقیقت تاریخی آن نیست و مهمترین موضوع در این گزارش صرفا قرارگیری چنین ساختمان متروک مملو از زباله در کنار مراکز آموزشی و مسکونی است.
اوروش زاده، از دیگر اهالی محله که به تایید اهالی، معلم تاریخ بازنشسته است نیز در خصوص ماهیت این ساختمان، می‌گوید: اینجا کنسولگری آلمان نیست. بر اساس تحقیقات آقای سرابی اقدم، پاساژ پردیس در محله تربیت تبریز، محل سفارت کنسولگری آلمان بود. این موزه گردان معروف تبریزی، سرایدار قدیمی پاساژ را پیدا کرده تا واقعیت را بداند.
وی می‌افزاید: این ساختمان در ابتدا ساختمان "بریتیش کانسیل" بود و آموزش زبان انگلیسی توسط مربیان انگلیسی زبان انجام می شد و بعد از انقلاب اسلامی نیز تبدیل به دبیرستان دخترانه سمیه شد و پس از انتقال این مدرسه نیز در دهه ۷۰ تا به امروز خالی مانده است.
وی ادامه می‌دهد: از شهرداری منطقه چهار قدردانی می‌کنیم که مسیرگشایی را طی ۴۵ روز (اوایل سال ۱۴۰۲) انجام داد و آن زمان نیز قول دادند که مشکل این ساختمان را نیز حل کنند اما تا به حال اقدامی انجام نشده است.
اوروش زاده تاکید می‌کند: عاجل ترین راه برای بهبود وضعیت این ساختمان، حصارکشی است چرا که دیوارهای آن در حال ریزش هستند.
وی با اشاره به ترک‌های دیوار این ساختمان که درست در کنار کوچه و محل تردد افراد قرار دارد، می‌گوید: اگر امروز یک دیوار ریزش کرده و خون از دماغ کسی بیاید، من اولین کسی هستم که در دادگاه از باعث و بانیان این وضعیت شکایت خواهم کرد.
حتی پلیس هم به ستوه آمده است
وی می‌افزاید: حتی پلیس هم به ستوه آمده است. هر روز کار ما زنگ زدن به پلیس و دستگیری کارتن خواب‌ها شده اما روز بعد باز با همان منظره تکراری مواجه هستیم.
این معلم بازنشسته تاکید می‌گوید: وقتی که ما نمی‌توانیم شب‌ها با خیال آسوده بخوابیم، میراث فرهنگی کجاست؟! جوانانی که نمی‌شناسیم، هر روز وارد این ساختمان می‌شوند. کودکان و دانش آموزان نیز کنجکاو هستند و اشتیاق دارند که ببینند، در داخل ساختمان چه خبر است.
حسن فتح الله زاده که از دوران جنگ تحمیلی در این محل ساکن است، می‌گوید: آن زمان که شهرها را بمباران می‌کردند، زیرزمین خانه‌مان را باز می‌گذاشتیم تا دانش آموزان مدرسه سمیه وارد پناهگاه شوند و از بمباران در امان بمانند.
وی با اشاره به پیگیری اهالی محله برای بهبود وضعیت این ساختمان، می‌گوید: امیدی به بهبودی وضعیت ندارم. تا به حال چهار نامه به شهرداری و میراث فرهنگی برده‌ام ولی هیچ ترتیب اثری داده نشده است.
وی می‌افزاید: برخی شب‌ها، صدای دعوا و جاروجنجال از داخل ساختمان به گوش می‌رسد زیرا دزدانی که از محلات دیگر دزدی می‌کنند، اموال مسروقه را در این ساختمان انبار کرده و بر سر تقسیم آن با یکدیگر دعوا می‌کنند.
فتح الله زاده در خصوص گذشته این ساختمان نیز می‌گوید: این بنا، محل کنسولگری آلمان در دوران قبل از جنگ جهانی دوم بود که پس از آن نیز "بریتیش کانسیل" در آن مستقر شد و حتی من نیز زبان انگلیسی در این محل خوانده بودم.
گشتی در داخل ساختمان متروک
وقتی صحبت با اهالی محله تمام می‌شود، تصمیم به رفتن می‌گیرم. وقتی اندکی از محله دور می‌شوم، دو رفتگر زحمتکش را می‌بینم و یادم می‌افتد که از زمان حضور در این محله پا به پای مردم، ایستاده بودند.
به آن‌ها خسته نباشید گفته و رد می‌شوم اما حس کنجکاوی نمی‌گذارد که قدم دیگری بردارم بنابراین بار دیگر بازگشته و از آن‌ها نیز وضعیت این ساختمان را جویا می‌شوم.
این رفتگران زحمتکش که از مدت‌های قبل به این محله رفت و آمد دارند نیز همان حرف‌های مردم اهالی را می‌گویند و از وضعیت اسفبار این بنای تاریخی و مملو از زباله گله دارند.
تا به این لحظه جرئت رفتن به داخل ساختمان را نداشتم اما وقتی این رفتگران زحمتکش درباره وضعیت داخل ساختمان می‌گفتند، مصمم شدم که وارد ساختمان شوم و از نزدیک وضعیت آن را ببینم. در این راستا به اتفاق و راهنمایی این عزیزان به داخل ساختمان متروک قدم گذاشتم.
در همان ابتدای ورود، کارتن خوابی به اسم آقا ممد را می‌بینم که رفتگران جویای حالش می‌شوند. فردی ساکت و آرام است و کاری به کار کسی ندارد. وقتی می‌پرسم که چه عجب با این آقا، احوال پرسی می‌کنید، یکی از رفتگران در جواب می‌گوید: این آقا، انسان بی آزاری است و بنده خدا جایی ندارد که برود. زباله جمع می‌کند و زندگی‌اش را می‌گذارند. همه کارتن خواب‌ها که آدم خطرناکی نیستند.
با گذر از این فرد، به داخل ساختمان می‌رویم. شیشه‌های شکسته، لباس‌های کثیف، انواع زباله‌ها، آجرهای ریخته شده و دیوارهایی که کلمات مستهجنی بر روی آن‌ها نوشته شده منظره بسیار زشت دارد.
اتاق‌های مختلف، راهروهای خاکی، پشت بامی که پر از تشک و بالشت‌های کثیف و محل خواب است، مقاصد بعدی بازدید از داخل این ساختمان است.
برای تردد در این ساختمان باید احتیاط بسیاری داشت زیرا آهن آلات داخل ساختمان ازجمله آهن‌های اطراف پنجره‌ها، درها و به خصوص ستون‌ها کنده شده و احتمال دارد که این ساختمان هر لحظه ریزش کند.
پس از گشت کوچکی، از ساختمان خارج شده و به دور حیاط پرسه‌ای می‌زنیم. حیاط ساختمان نیز مملو از زباله است. در این بین بخشی از دیوار ساختمان کنار آن را می‌بینم که آجرهایش ریخته شده و می‌توان به راحتی وارد ساختمان متروک کنار آن شد. از همان دور نیز می‌توان آجرهای ریخته و ستون‌های کنده شده ساختمان عظیمی را مشاهده کرد.
منظره بسیار بدی دارد. گویی این ساختمان پس از بمباران به این شکل درآمده است.
گفتنی است بخشی از دیوار کنسولگری سابق آلمان در تبریز، در روزهای تعطیل نوروز و در جریان مسیرگشایی برای یک خیابان، در حالی تخریب شد که این بنا در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده است.
وحید نواداد ـ معاون میراث‌فرهنگی استان آذربایجان شرقی ـ در آن تاریخ در این‌باره گفت: محدوده‌ای که بنای ثبت شدۀ مدرسه سابق «سمیه» یا کنسولگری سابق آلمان در آن واقع شده، در مسیرگشایی خیابان فلسطین جنوبی قرار گرفته است و شهرداری منطقه ۴ تبریز اقدامات عمرانی آن را انجام می‌دهد. تمام بناهای ثبتی به شهرداری‌ها و دیگر نهادها ابلاغ می‌شوند و باید هرگونه اقدامی درباره این خانه‌ها و بناها با استعلام از میراث فرهنگی انجام شود، اما درباره این بنای ثبت شده استعلامی از میراث فرهنگی گرفته نشده و عملیات عمرانی بدون هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی استان انجام شده است و ما بعدا متوجه شدیم که بخشی از دیوار عرصه این بنای ثبتی تخریب شده است.
او اضافه کرد: به محض این‌که از ماجرا مطلع شدیم، یگان حفاظت از میراث فرهنگی در منطقه حاضر شد و گزارشی از آن تهیه کرد و به دنبال آن اخطاریه‌ای به شهرداری منطقه ۴ تبریز ابلاغ و اعلام شد که این اقدام ممنوع است و نمی‌توان در عرصه بنای ثبتی مداخله و بخشی از آن را تخریب کرد.
اختلاف دیدگاهی در این باره وجود دارد؛ شهرداری گمان می‌کند وقتی می‌گوییم بنایی ثبت شده است، منظور فقط ساختمان مرکزی است، در صورتی‌که تمام عرصه ۶ هزار متری و بناهای ملحق به آن ثبت هستند و تفاوتی ندارد که دیوار داخلی باشد یا بیرونی.
نواداد درباره اقدامات بعدی میراث فرهنگی اظهار کرد: در حقیقت وظیفه ذاتی میراث فرهنگی حفاظت است؛ در این راستا هم اقدام قانونی در حال انجام است. باید ابتدا مراحل قانونی طی شود، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که باید عرصه ثبتی به هر نحوی برگردانده شود.
این‌که شهرداری اعلام کرده است که فقط می‌خواستند دیوار را جابه‌جا کنند، قابل قبول نیست و در چنین حالتی هم باید مراحل مطالعاتی آن، انجام و مجوزهای لازم برای آن گرفته می‌شد.
معاون میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی با بیان این‌که این بنا به نام «مدرسه سمیه» و با شماره ثبت ۳۳۲۸۰ در سال ۱۳۹۹ در فهرست آثار ملی، ثبت شده است، گفت: تا پیش از این اتفاق، مالکیت این بنا با بخش خصوصی بود. در گذشته نیز چندین بار بحث تملک آن مطرح شد که حتی در جریان آن، میراث فرهنگی برای مرمت ساختمان ثبت شده مدرسه و همچنین برای همکاری با سرمایه‌گذار اعلام آمادگی کرد.
این در حالی است که این روزها شهرداری اذعان کرده بخشی یا تمام این ساختمان را تملک کرده است، اما پرونده‌ای به ما ارائه نشده است و این‌که درباره بناهای ثبت شده اجازه تفکیک مالکیت و تملک بخشی از بنا وجود ندارد و باید تمام بنا تملک شود.
شهرداری تبریز نیز در پاسخ به این اظهارات، در خصوص جابه جایی دیوار کنسولگری سابق آلمان به دلیل اصلاح قوس از ۶ متر به ۲۴ متر توضیح و جوابیه صادر کرد.
در متن جوابیه شهرداری آمده است: اخیرا مطلبی در فضای مجازی با عنوان "تخریب دیوار کنسولگری آلمان در تبریز" منتشر شده است، که به استحضار همشهریان، مدیران محترم و رسانه‌ها می‌رساند، باتوجه به قرار گیری بخشی از دیوار این خانه تاریخی در مسیرگشایی خیابان فلسطین جنوبی، شهرداری منطقه چهار با حفظ بنای تاریخی و با هدف برجسته سازی این خانه و به دلیل اصلاح قوس ۶ متر به ۲۴ متر "تنها" بخشی از دیوار محوطه را جابه جا کرده که با لحاظ اصلاح قوس، به شکل سابق، بازسازی و نهایتا هویت بخشی خواهد شد.
شهرداری تبریز افزوده است: این اقدام، پس از تملک این بخش و با هماهنگی مالک این مجموعه صورت پذیرفته است که شهرداری نسبت به بازسازی مجدد تاریخی این بخش از دیوار مذکور همانند شکل اولیه آن، نظارت و اهتمام جدی دارد.
بر اساس این گزارش؛ این بنای تاریخی از اواخر دهه ۷۰ تا به امروز به طور کامل تخلیه و متروک مانده است. این ساختمان تاریخی پس از تخریب حصارهای اطراف آن (همزمان با اجرای پروژه مسیرگشایی شهرداری در جوار این ساختمان) به صورت آشکارا محل تردد معتادان و کارتن خواب‌ها شده و مردم محله را به ستوه آورده است.
مسائل اداری میان شهرداری و میراث فرهنگی بر سر حصارکشی باعث شده تا آسایش مردم محله قدیمی اهراب سلب شود و دانش آموزان و کودکان محله نیز در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار گیرند. امیدواریم با رفع این مشکلات آرامش دوباره به این بخش از شهر تبریز برگردد.