سونیوز: ایران سرزمینی کهن با فرهنگی چندهزارساله است که این فرهنگ و رسوم با جشن‌هایی خاص گره خورده‌اند. یکی از مهم‌ترین جشن‌های ما ایرانیان، جشن مهرگان نام دارد. در تقویم رسمی ایران‌زمین این 10 مهر است که به نام روز مهرگان ناگذاری شده است. در ادامه با سونیوز همراه شوید تا با یکدیگر نگاهی بر این جشن مهم باستانی داشته باشیم.

به گزارش آژانس خبری سونیوز، جشن مهرگان یکی از جشن‌های باستانی ایرانی است که به ویژه در زمان ساسانیان اهمیت زیادی داشته است. این جشن به پاسداشت مهر، ایزد نور و دوستی، برگزار می‌شود و معمولاً در روز اول ماه مهر (مهرماه) مطابق با تقویم زرتشتی، یعنی 22 سپتامبر، برگزار می‌شود.

جشن مهرگان ریشه‌های عمیقی در فرهنگ ایرانی دارد و به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد. این جشن همچنان در برخی از مناطق ایران و توسط گروه‌هایی از زرتشتیان و ایرانیان باستان‌گرا برگزار می‌شود.

مهرگان به عنوان جشن دوستی، محبت و نور شناخته می‌شود و نمادی از پیوند انسان‌ها با یکدیگر و با طبیعت است. به طور کلی، مهرگان نمادی از عشق، دوستی و ارتباط انسان‌ها با یکدیگر و با جهان است.

جشن مهرگان در نگاه اساطیری شاهنامه



حکیم فردوسی در شاهنامه روز مهرگان را روزی می‌داند که فریدون ذر آن به پادشاهی نشست و تاج بر سر گذاشت. نیز بیشتر مورخان روزی را که فریدون بر ضحاک غلبه کرد و او را در کوه دماوند به بند کشید، روز مهرگان شمرده‌اند. لیکن در منابع به‌طور دقیق تصریح نشده‌است که آیا حتماً همان روزی که فریدون ضحاک را در بند کرد، روز تاجگذاری فریدون بوده‌است یا نه. برخی زرتشتیان ایران اعتقاد داشته‌اند (دارند؟) که فریدون در این جشن قربانی کرد و به مردم نیز دستور این کار را داد.

فردوسی در شاهنامه چنین نوشته:

به روز خجسته سَرِ مهر ماه             

به سر برنهاد آن کیانی کلاه

زمانه بی اندوه گشت از بدی            

گرفتند هر کس ره بخردی

دل از داوری‌ها بپرداختند               

به آیین یکی جشن نو ساختند

نشستند فرزانگان شادکام               

گرفتند هر یک ز یاقوت جام

میِ روشن و چهرهٔ شاه نو             

جهان نو ز داد از سرِ ماه نو

بفرمود تا آتش افروختند                

همه عنبر و زعفران سوختند

پرستیدن مهرگان دین اوست          

تن‌آسانی و خوردن آیین اوست

اگر یادگارست ازو ماه و مهر            

بکوش و به رنج ایچ منمای چهر


جشن مهرگان آغاز اعتدال پاییزی



فردوسی و ناصر خسرو از جمله کسانی هستند که مهرگان را در آغاز ماه مهر و روز اعتدال پائیزی دانسته‌اند و این به حقیقت نزدیک تر است زیرا مردمان تمدن کشاورزی ایران به‌ویژه تمدن کاریزی بسیاری از کارکردها و فصلهای کاری آنها با 4 پدیده خورشیدی پیوند داشته‌است.

اعتدال پاییزی یا برابران پاییزی، (در نیم‌کرهٔ شمالی) در ستاره‌شناسی به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از دید ناظر زمینی از صفحهٔ استوای سماوی می‌گذرد و سپس حرکت خود را به سمت جنوب آسمان در پیش می‌گیرد. اعتدال پاییزی یکی از دو اعتدالین زمین است که در هر سال رخ می‌دهد (اعتدال دیگر اعتدال بهاری است).

جابجایی و گردش زمین به دور خورشید در هر سال باعث می‌شود تا ناظر زمینی تصور کند که خورشید روی یک مدار دایره‌ای (دایرةالبروج) که با مدار استوای زمین 23.5 درجه اختلاف دارد، به دور سیاره ما حرکت می‌کند.

جشن مهرگان و پیروزی داریوش بزرگ بر دشمنانش



در باور اسطوره‌شناسان جشن مهرگان دلیل دیگری نیز دارد. شاید پیروزی داریوش بزرگ بر گئومات مغ غاصب که به ادعای کتیبه بیستون، بر مردم ستم کرده و مال آن‌ها را ستانده و نیایشگاه‌ها را ویران کرده بود، باعث شد تا بنا بر داستان کهن ضحاک و فریدون، پیروزی نیکی بر بدی در این تاریخ روایت شده و زان پس مهرگان را روز پیروزی کاوه آهنگر و بر تخت نشستن فریدون شاه بدانند. دقیقی شاعر زرتشتی چنین می‌سراید:

مهرگان آمد جشن ملک افریدونا
آن کجا گاو به پرورش بر مایونا

جشن مهرگان و رابطه آن با جشن‌های اروپایی
شاید برای شما جالب باشد تا بدانید که جشن مهرگان رابطه‌هایی با جشن اروپایی مخصوص امپراتوری روم دارد. کومون خاورشناس و دانشمند بلژیکی در کتاب خود «آیین میترا» چنین می‌گوید: «.. بدون تردید، جشن مهرگان که در کشورهای روم باستان، روز پیدایش خورشید نامیده می‌شد و آن را «سل ناتالیس این وکتی» یعنی «روز زایش خورشید شکست ناپذیر» می‌گفتند که به بیست و پنجم ماه دسامبر کشیده شد و شماری زیاد از عیسویان پیش از عیسی مسیح به آیین مهرپرستی گرویدند و پس از گسترش دین مسیح در اروپا، روز زایش مسیح قرار داده شد. چون عیسویان نمی‌خواستند این روز را جشن بگیرند به نام زاده شدن عیسی جشن گرفتند.»

میترا ایزد هندوایرانی کیست؟



همان‌طور که نوشتیم جشن مهرگان رابطه نزدیکی با روز بزرگداشت ایزدبانو میترا دارد. میترا یا میثِره، یک ایزد هندوایرانی است که نام و برخی ویژگی‌های آن از میترا (ودایی) در ریگ ودا و همچنین مهر (ایزد ایرانی) در زبان اوستایی مشتق شده است.

میترا بزرگ‌ترین ایزد پیش از پیدایش زرتشت است. او همچنین به میتراس در امپراتوری روم در طول قرن‌های دوم و سوم میلادی، شهرت دارد و آیین میترائیسم حول محور او شکل می‌گیرد. از دیرباز، پرستش این ایزد در میان طوایف آریایی مرسوم بود و پیروانی بسیار داشت.

موسسه فرهنگی هنری فصل هنر، مشاور و مجری پروژه های فرهنگی، هنری، رسانه ای و تبلیغاتی شماست. موسسه فرهنگی هنری به عنوان جامع ترین موسسه فرهنگی هنری شمالغرب کشور و اولین شرکت خلاق در حوزه صدا و تصویر با شعار « فقط تصور کن... ! » ، ایده ها و تصورات شما را ممکن می سازد.

           ارتباط با موسسه فرهنگی هنری فصل هنر/ کلیک کنید.

در دوره هخامنشی در کتیبه‌های اردشیر دوم و اردشیر سوم نام میترا در کنار نام‌های اهورامزدا و آناهیتا آمده است و گاه تنها همراه با نام اهورامزدا ذکر شده است. چنین بر می‌آید که در زمان هخامنشی پرستش میترا در میان توده مردم گسترش و اهمیت بسیار داشته است.

رسوم و رسومات جشن مهرگان
جشن مهرگان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایرانی است که با رسوم و آداب خاصی همراه است. در زیر به تفصیل به برخی از این رسوم و رسومات پرداخته می‌شود:

1. آماده‌سازی و تزئین مکان
– تزئین خانه: خانواده‌ها خانه‌های خود را با گل‌ها، میوه‌ها و نمادهای مهر تزئین می‌کنند.

– سفره مهرگان: سفره‌ای با نمادهای مختلف مانند میوه‌های فصل، نان، شیرینی و دیگر خوراکی‌ها چیده می‌شود.

2. پخت غذا
– غذاهای مخصوص: در این روز غذاهایی مانند پلو با خورشت، کباب و دسرهای سنتی تهیه می‌شود.

– شیرینی‌ها: شیرینی‌های مخصوص مانند نان‌های محلی و حلوا نیز به عنوان نماد برکت و خوشبختی تهیه می‌شود.

3. برگزاری مراسم
– جمع شدن خانواده و دوستان: در این روز، خانواده‌ها و دوستان دور هم جمع می‌شوند و جشن را با شادی و سرور برگزار می‌کنند.

– خواندن شعر و داستان: در برخی مناطق، خواندن اشعار حافظ، فردوسی یا داستان‌های کهن ایرانی رایج است.

4. هدیه دادن
– هدایای کوچک: تبادل هدایا بین اعضای خانواده و دوستان به عنوان نمادی از دوستی و محبت انجام می‌شود.

5. مراسم مذهبی
– دعای خیر: در برخی مناطق، دعای خیر برای سلامتی و خوشبختی افراد خانواده خوانده می‌شود.

– آتش افروزی: برخی از افراد آتش روشن کرده و دور آن جمع می‌شوند تا نور و گرما را جشن بگیرند.

6. آداب خاص
– پوشیدن لباس‌های نو: مردم به مناسبت این جشن لباس‌های نو و زیبا می‌پوشند.

– شادی و رقص: در برخی مناطق، رقص و موسیقی نیز بخشی از جشن مهرگان است.

7. گفتگو درباره مهر
– بحث درباره دوستی و محبت: در این روز، گفتگوهایی درباره اهمیت دوستی، محبت و همکاری در زندگی انجام می‌شود.

8. نذورات
– نذر کردن برای مهر: برخی افراد نذری برای مهر انجام می‌دهند، مانند پخت نان یا شیرینی برای تقسیم با دیگران.

این آداب و رسوم ممکن است در مناطق مختلف ایران متفاوت باشد، اما همه آن‌ها به نوعی بر محور دوستی، محبت و ارتباط انسان‌ها با یکدیگر متمرکز هستند. جشن مهرگان نمادی از پیوند عمیق فرهنگی ایرانیان با تاریخ و سنت‌های خود است.

نویسنده : سونیوز