شغل خبرنگاری در طول دهه های متمادی، دست خوش تغییرات تکنولوژیک رسانه ها شده است و سال هاست که این حرفه با رسانه های فراگیری همچون روزنامه، رادیو و تلویزیون شناخته می شود و اگر حاکیمت ها این شغل را به عنوان یک عنصر مطلوب از رکن چهارم دموکراسی پذیرا باشند، شاید تحقق یک جامعه آرمانی به دور از تصورات شهروندان یک جامعه نباشد.
رسانه ها به واسطه خبرنگاران در مدیریت افکار عمومی تاثیر عمده ای دارند و بر این اساس خبرنگاران می توانند فارغ از تفکرات جناحی و سیاسی در شکل گیری یک جامعه پویا و مطالبه گر ایفای نقش کنند. خبرنگار علاوه بر آنکه به جامعه آگاهی می بخشد و می تواند در یک جامعه پویا و دیوانسالار به کشف حقایق بپردازد. خبرنگار در پیشبرد توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و همچنین توسعه روابط بین الملل یک جامعه نقش بسزایی دارد.
با نگاهی به تاریخ می توان پی برد که چینی ها دویست قبل از میلاد، اقدام به انتشار بولتن خبری می کردند و شاید پیشینه شغل خبرنگاری در طول تاریخ برای اولین بار به این سرزمین بر می گردد. اما با پیمایش 400 ساله تاریخ مشخص می شود منشا این شغل و حرفه به قرن هفتدهم میلادی باز می گردد که در آن برهه نیز شغل خبرنگاری به عنوان واسطه گر یا مترجم بین حاکمیت و مردم استفاده می شد.
این حرفه که ماهیت اصلی آن اطلاع رسانی و آگاه سازی جوامع می باشد در طول تاریخ و در اغلب نقاط جهان توسط سیاستمداران و به ویژه سرویس های امنیتی مورد سو استفاده قرارمی گیرد. به طوری که گاهی خبرچین ها را خبرنگار و گاهی خبرنگاران را «خبر چین» معرفی می کنند و البته گاهی هم از جاسوسان حرفه ای و خِبره ، «خبرنگار» می سازند و به این شکل حرفه خبرنگاری بازیچه دست صاحبان قدرت می گردد و خبرنگاری تبدیل به حرفه ای پر رمز و راز به نام « خطرنگاری بدون مرز» می شود.
در طول تاریخ، همواره تعامل با رسانه ریشه در قدرت داشته و قدرتمندان دیروز و امروز با تزریق پول های کثیف و جذب خبرنگاران، برای تثبیت قدرت رسانه ها راه اندازی کرده و اقدام به پوشش رسانه ای بر پایه اخبار جعلی، اهداف خاص خود را در متن جامعه پیش می برند و با این رویکرد، مردم در عصر ارتباطات زیر بمباران خبری، دچار سرریزی اطلاعاتی شده و برخی رسانه های وابسته و دلبسته به موازی یکدیگر با پاره حقیقت گویی سعی در جذب مخاطب و فریب توده مردم هستند. به طوری که جامعه در تشخیص حقایق دچار تردید می شود.
در جوامع بسته، پوشش خبری و نحوه انعکاس اخبار و اطلاعات توسط خبرنگاران و رسانه ها معمولا در گرو سیاست های کلان آن جامعه تعریف می شود و با ایجاد قوانین پیچیده و متناقص سعی در کنترل رسانه ها دارند و اگر بر خلاف میل و سلیقه عده ای خاص باشد، برخورد شده و خبرنگاران را با زوز و زر مجاب به پوشش اخبار جهت دار می کنند و علاوه بر آن با محدود کردن ابزارهای ارتباطی مردم را به یک منبع خبری خاص و انحصارگر عادت می دهند و تصور می کنند، عامه مردم هر نوع پوشش خبری دیگر را به جز منبع داخلی تک صدایی، دروغ پردازیی بزرگ قلمداد می کنند.
حال با پیشرفت تکنولوژی و گسترش شبکه های اجتماعی، کاربران فضای مجازی و شهروندان هر جامعه ای که کم و بیش از فناوری های نوین رسانه ای بهره مند هستند، هر کدام یک خبرنگار محسوب می گردد به طوری که در این شرایط، هر کاربری در قالب «شهروند خبرنگار» برداشت ها و مشاهدات خود را به تصویر می کشد و این اتفاق رسالت خبرنگاران و رسانه ها را به شدت تحت تاثیر قرار داده است و با ظهور این پدیده جدید، مردم خود را در عصر ارتباطات به رسانه ها و خبرنگاران بی نیاز می بینند.
با پیشرفت فناوری در عصر امروز، دیگر خبرنگاری مرزی نداشته و محدود به مختصات جغرافیایی نیست. حتی امروز تاریخ بر خلاف آنچه که در کتاب ها نوشته شده است به رنگ خاکستر بازنویسی و بازخوانی می شود. امروزه مرزهای فرهنگی در سطح جهان درنوردیده شده و شهروندانی که به شبکه هیا اجتماعی فراگیر و جریان آزاد اطلاعات دسترسی دارند، احساس جهانی شدن دارند و یا این روال مفهوم« شهروند جهانی » را در ذهن حاکمان ثبت می کنند.
در عصر ارتباطات و فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی یک فرصت و تهدید جدی برای شغل خبرنگاری محسوب می شود. در آبنده ای نزدیک، احتمال از بین رقتن این حرفه دور از انتظار نیست. با توجه به توسعه بسیار سریع هوش مصنوعی، الگوریتم های هوشمند نیز در حوزه خبرنگاری و تولید محتوا به صورت مکرر به روز می شوند. با این رویکرد اگر عمده محتواها توسط هوش مصنوعی تولید گردد، می‌تواند به استانداردهای نگارشی لطمه وارد کند. دراین شرایط هر محتوایی که از این فناوری نوین استفاده می کند، بایستی چارچوب‌های اخلاق رسانه ای در آن رعایت گردد. اما فراموش نشود هر چه قدر هم که هوش مصنوعی در حوزه رسانه و خبرنگاری مورد استفاده قرار بگیرد، نمی‌تواند جای خلاقیت، نوآوری و ایده های مبتکرانه انسان را فرا گیرد.
با همه واقعیت های ذکر شده و بازتعریف واژه ها چنین به نظر می رسد، که رسانه و خبرنگاری موفق خواهد بود که مطالبه گر بوده و مطالبات طبقات مختلف جامعه را مطرح کند، نه اینکه با وعده و وعیدهای بدون پشتوانه، مطالبات مردم و جامعه را با فریبکاری ها در پشت پرده معامله کند. چرا که امروزه دیگر مردم منتظر خبرنگاران و رسانه ها نمی مانند و به واسطه شبکه های اجتماعی مطالبات خود را در هر سطحی مطرح و پیگیری می کنند و این روال بخشی از فرآیند « مرگ خاموش رسانه ها» محسوب می شود.
فرید حیدری
مدرس دانشگاه و فعال فرهنگی و رسانه ای
.