سـونیـوز

به گزارش سونیوز، روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی چندی پیش از راه‌اندازی سامانه مشابهت‌یاب برای پروپوزال‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان دانشگاه آزاد خبر داد. 
مشابهت‌یابی فرآیندی برای تشخیص تقلب و جلوگیری از کپی‌کاری در تهیه آثار علمی است و طی آن افراد ملزم هستند که آثار علمی خود شامل پایان نامه، رساله، پروپوزال را در سامانه‌ای بارگذاری کنند تا بانک جامعی از آثار علمی در کشور ایجاد شود. با جستجو در این بانک اطلاعاتی، میزان شباهت یک اثر علمی با دیگر آثار مورد بررسی قرار می‌گیرد و از این طریق از سرقت علمی و ادبی جلوگیری می‌شود.
سال ۱۳۹۵، سالی بود که شدیدترین تخلف علمی توسط برخی محققان در کشور اتفاق افتاد و از سوی انتشارات «الزویر» ۲۶ مقاله نویسندگان ایرانی و کمی بعد توسط انتشارات «نیچر» ۵۸ مقاله محققان ایرانی به علت جعل و دستکاری علمی ریترکت یا سلب اعتبار شدند. در پی این اتفاق سیاست‌گذاران به دنبال راهی برای جلوگیری از این سوءرفتارها رفتند و در سال ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی با پیشنهاد دولت، قانون «پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» را تصویب کردند.
تصویب آیین‌نامه اجرایی این قانون در هیئت‌وزیران دو سال به تعویق افتاد و در نهایت دو سال بعد در شهریور ماه ۱۳۹۸ آیین‌نامه اجرایی این قانون نیز به تصویب رسید و تمامی نهادها و مؤسسات در کشور ملزم به رعایت این قانون شدند. 
موضوع مشابهت‌یابی نیز موضوعی است که در این قانون و آیین‌نامه اجرایی آن به وضوح بر آن تاکید شده است. بر اساس تبصره ۹ این قانون و ماده ۶ آیین‌نامه اجرایی این قانون تمامی مؤسسات در کشور موظف هستند پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان خود را که فاقد طبقه‌بندی هستند، در سامانه‌های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) ثبت کرده و همانندجویی کنند.
با توجه به این موضوع و پس از اینکه دانشگاه آزاد اسلامی اعلام کرد که سامانه‌ای برای مشابهت‌یابی پروپوزال‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها راه‌اندازی کرده است، در مصاحبه‌ای با دکتر محمد علی اکبری؛ معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد در خصوص دلایل راه‌اندازی این سامانه گفتگو کردیم. 
دکتر محمد علی اکبری در گفت‌وگو با ایسنا، در مورد سامانه مشابهت‌یاب دانشگاه آزاد اسلامی که اخیراً راه‌اندازی شده است، توضیح داد: این سامانه قرار است بر روی تمام پروپوزال‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاه آزاد اسلامی مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری مشابهت‌یابی کند که چند درصد با یکدیگر مشابهت دارند. 
وی در پاسخ به این‌که با وجود سامانه مشابهت‌یاب ایرانداک، چه توجیهی برای راه‌اندازی یک سامانه مشابهت‌یاب برای دانشگاه آزاد وجود دارد؟ گفت: دانشگاه آزاد یک بانک اطلاعاتی بسیار بزرگ دارد و سالانه ۱۰۰ هزار پروپوزال در دانشگاه آزاد داریم و ما خودمان در دانشگاه آزاد می توانیم به طور مستقل مشابهت‌یابی انجام دهیم. به نظر من دانشگاه آزاد با توجه به ساختار خود و با توجه به تعداد دانشجویانی که دارد، باید یک سامانه مستقل داشته باشد که بتواند مشابهت‌یابی را انجام دهد. 
معاون علوم، مهندسی و کشاورزی خاطر نشان کرد: این که ایرانداک هم وجود دارد، خیلی خوب است؛ ولی این دو سامانه می‌توانند در آینده با یکدیگر ارتباط داشته باشند و بانک‌های اطلاعاتی خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
وی اظهار کرد: ما همه دانشجویان دانشگاه آزاد را موظف کردیم که در این سامانه مشابهت‌یابی انجام دهند. وقتی در سامانه ما پروپوزال را ثبت می‌کنند، همان زمان مشابهت‌یابی انجام می‌دهیم.
علی اکبری در پاسخ به این سوال که آیا پیش از این در دانشگاه آزاد مشابهت‌یابی در سامانه ایرانداک اجباری نبوده است؟ گفت: برخی واحدها در این زمینه سخت‌گیری می‌کردند و برخی کم‌تر سخت‌گیری داشتند؛ چون دستورالعملی از قبل وجود نداشت. همچنین در مورد درصد مشابهت‌یابی نیز یک اجماع کامل وجود نداشت. ولی الان همگی با یک درصد مشابهت مشخص و به صورت اجباری ملزم به اجرا هستند.
وی در خصوص این سوال که آیا بهتر نبود تاکید بیشتری در مورد ثبت پروپوزال‌ها و پایان‌نامه انجام می‌شد تا جامعیت داده‌های سامانه مشابهت‌یاب ایرانداک بیشتر شود؟، به ایسنا توضیح داد: در بانک اطلاعاتی دانشگاه آزاد، داده‌های دیگر مؤسسات وجود ندارد، در سامانه مشابهت‌یاب ایرانداک نیز پروپوزال‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاه آزاد کامل نیست. ما هم می‌توانیم ادعا کنیم که ایرانداک داده‌ها را از ما بگیرد و داده‌هایش را در اختیار ما قرار دهد تا جامعیت ما در کل کشور بیشتر شود.
معاون علوم، مهندسی و کشاورزی در پاسخ به این‌که طبق قانون، ایرانداک متولی مشابهت‌یابی در کشور است، اظهار کرد: جایی که قانون را تصویب کرده، نوشته‌شده که می‌تواند سامانه‌های مشابه ایرانداک وجود داشته باشد و در آیین‌نامه اجرایی عنوان شده ایرانداک و یا سامانه‌های مشابه آن؛ بنابراین از نظر قانون این اقدام مشکلی ندارد.

بخشی از درآمدزایی دانشگاه آزاد می‌تواند از پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها باشد
وی با تاکید بر این‌که باید دانشگاه آزاد و ایرانداک در این زمینه با یکدیگر صحبت کنند، گفت: دانشگاه آزاد به لحاظ درآمدزایی یک مؤسسه خصوصی است و با شهریه دانشجو و درآمد غیر شهریه‌ای مدیریت می‌شود و می‌تواند یک بخشی از درآمدزایی آن از پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها باشد.
علی‌اکبری با بیان تفاوت‌های دانشگاه آزاد و دانشگاه‌های دولتی، ادامه داد: دانشگاه‌های دولتی با دانشگاه آزاد متفاوتند. شاید دانشگاه‌های دولتی دوست داشته باشند پایان‌نامه‌های خود را مجانی در اختیار هر کسی قرار دهند؛ ولی دانشگاه آزاد در مورد این موضوع حرف دارد و با توجه به اینکه یک بانک اطلاعاتی بزرگ در اختیار دارد، می تواند با ایرانداک وارد یک تعامل و ارتباط دوطرفه جهت رشد کیفی و کمی در این خصوص شود.
وی در پاسخ به این سوال که برای دانشگاه آزاد از نظر اخلاق پژوهشی، مشکلی ایجاد نمی‌شود که مشابهت‌یابی را فقط در بین پایان‌نامه‌ها و رساله‌های خودش انجام ‌دهد؟ توضیح داد: چرا همان‌قدر که برای ایرانداک می‌تواند مشکل داشته باشد، برای ما هم مشکل ایجاد می‌کند. بانک داده‌ ما کامل نیست، بانک داده ایرانداک نیز کامل نیست. پس باید یک جایی به هم متصل شویم. ما خیلی استقبال می‌کنیم از اینکه به یکدیگر متصل شویم.
معاون علوم، مهندسی و کشاورزی خاطر نشان کرد: البته این بین مشکلاتی نیز وجود دارد. دانشجوی دانشگاه آزاد مجبور است که داخل ایرانداک پایان‌نامه خود را ثبت کند. در حالی که در مشابهت‌یابی ما یک بار قبلاً این کار را انجام داده است. الان ما پایان‌نامه دانشجوی خودمان را داریم و مشابهت‌یابی آن را انجام دادیم.
وی در مورد راهکار این مشکلات، گفت: ما می‌توانیم با یک وب‌سرویس به ایرانداک وصل شویم و از آن خدمات بگیریم و یک مشابهت یابی نیز در بانک اطلاعاتی ایرانداک انجام دهیم. آن‌ها هم به ما متصل شوند و یک مشابهت‌یابی نیز در بانک ما انجام دهند. 
علی‌اکبری در پاسخ به این سوال که آیا دانشگاه آزاد از دانشجویان خود برای مشابهت‌یابی هزینه دریافت می‌کند، گفت: بله . به میزان مختصری در  حدود ۱۵ هزار تومان برای پروپوزال ها و در مورد پایان‌نامه و رساله ها هم حدود ۲۵ هزار تومان دریافت می شود. بالاخره باید باید حقوق دانشگاه آزاد نیز در این زمینه حفظ شود.

نمی‌توان به همه پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها دسترسی باز داد
معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد در مورد اینکه آیا این رویکرد دانشگاه آزاد منافاتی با «رویکرد دسترسی باز» که در دنیا ترویج می‌شود، ندارد؟ گفت: نه. دسترسی باز در دنیا به این صورت است که بعد از چند سال دسترسی به پایان‌نامه‌ها را باز می‌کنند. به پایان‌نامه‌ای که الان آپلود می‌شود، بلافاصله دسترسی نمی‌دهند. به علاوه به پایان‌نامه به لحاظ محتوایی ممکن است دسترسی باز هم بدهید، اما از نظر محتوایی ممکن است برخی بخش‌هایش قابل افشا نباشد؛ پس به همه پایان‌نامه‌ها که نمی‌توان دسترسی باز داد! 
وی ادامه داد: البته منظورم طبقه‌بندی محرمانه نیست. منظور این است که مثلاً ما یک سری پایان‌نامه‌ها را در راستای پدافند غیر عامل انجام می‌دهیم. شاید علاقه‌مندی این باشد که این پایان‌نامه‌ها را به جایی ندهیم. به خاطر اینکه در سطح کشور حدود ۲ هزار پایان‌نامه در سطح پدافند غیرعامل کار می‌کنیم و برای این‌ها هزینه کرده‌ایم. به دانشجو تخفیف شهریه دادیم، به هیئت‌علمی برای حق‌الزحمه آن پول بیشتری پرداخت کرده ایم و ...  برای این‌ها هزینه کرده ایم و این‌ها پایان‌نامه‌هایی هستند که می‌خواهیم بعدها از آن‌ها به هر طریقی که دانشگاه آزاد اسلامی صلاح بداند،  استفاده کنیم. یک سری پایان‌نامه را شما هیچ‌وقت در گوگل نمی‌بینید. هزار طرح در شرکت گوگل انجام می‌شود، ولی شما مگر خبردار می‌شوید؟
علی‌اکبری در پاسخ به این سوال که آیا شما برای انتشار مقالات مستخرج از این پایان‌نامه‌ها هم محدودیت ایجاد می‌کنید؟، گفت: مقالات نه. ولی پایان‌نامه‌ها بله. اولاً که پایان‌نامه کارشناسی ارشد که در سامانه بارگذاری نمی شود. در ثانی ما در مورد مقاله کاری نداریم. این موضوعی که درمورد پایان‌نامه می‌گویم، در مورد یک برنامه علمی دانشگاه آزاد است.
وی در مورد برنامه علمی دانشگاه آزاد، توضیح داد: ما یک سری از حوزه‌ها که کشور در آن دچار چالش است را به عنوان برنامه علمی و یک سامانه معرفی کردیم. دانشجویان ما می‌توانند در این حوزه‌ها پروپوزال ارائه کنند و آن پروپوزال‌ها را در هیئت‌داوران بررسی می‌کنیم، کامنت می‌دهیم، دوباره در دفاع آن را بررسی می‌کنیم. یعنی یک روند موازی دفاع عالی پایان‌نامه داریم و خروجی آن کار را بررسی می‌کنیم. بررسی می‌کنیم که آیا این پروپوزال در راستای نیازهای ما هست یا نه. 
علی‌اکبری افزود: ما نمی‌خواهیم این خروجی‌ها را منتشر کنیم. خروجی آن ممکن است از یک پایان‌نامه صد صفحه‌ای، ۵ صفحه باشد. ما این را نمی‌خواهیم منتشر کنیم و این با دنیای آزادی که شما می‌گویید، منافاتی ندارد. ولی ممکن است نخواهیم این ۵ برگ را منتشر کنیم؛ چون برای آن هزینه کرده‌ایم .
معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد در مورد چرایی فعال نبودن سامانه مشابهت‌یاب دانشگاه آزاد، گفت: سامانه مشابهت‌یاب دانشگاه آزاد، هنوز برای بیرون از دانشگاه فعال نیست و فقط افرادی که دانشجوی دانشگاه آزاد هستند، می‌توانند آن را در سامانه خود ببینند. ولی این برنامه را داریم که در آینده این سامانه را برای بیرون از دانشگاه نیز فعال کنیم.