سـونیـوز

پادکَست، صدای بی رسانه ها

سونیوز: پادکست ها یکی از ابزارها و بسترهای مهم رسانه ای تولید محتوا در عصر ارتباطات می باشد. ابزاری که حتی در رونق کسب و کارهای کلاسیک و استارتاپ ها نقش مهمی ایفا می کند. از این رو دکتر فرید حیدری، فعال فرهنگی و رسانه ای به جایگاه پادکست در زندگی امروزی ما پرداخته است.

توسعه روز افزون رسانه ها در عصر امروز به طور چشمگیری قابل توجه می باشد که در طول سال ها و دهه ها توانسته است با تاثیر مستقیم  و غیر مستقیم بر فرهنگ و ارتباطات مردم، آن ها را به سمت  یک جامعه مدرن و حتی پست مدرن سوق دهد. یکی از این رسانه ها که در چند سال اخیر روند رو به رشدی را طی کرده است، پادکست می باشد. پادکست شنیدن صدای بی رسانه ها به وسیله شکستن انحصار رسانه ای است. رسانه ای نوپا و جدید که  امروزه در سراسر جهان طرفداران و مخاطبان زیادی دارد. به عبارتی پادکست، یک رسانهِ آزاد در دنیای مدرن است.    
     
ساختار کتاب های صوتی که از رسانه‌های مکتوب سرچشمه گرفته، امروزه در قالبی جدیدتری ارائه می گردد. به‌طور کلی در عصر همگرایی، شکل‌گیری این نوع از فرمت‌های جدید تبدیل به یک روال معمول شده است. یکی از این فرمت های جدید پادکست می باشد، که فرمتی جدید از محتوای رادیویی تلقی می شود. در عصر امروز پدیده‌ی پادکست برای عموم افراد جامعه که سبد مصرف رسانه‌ای متنوعی دارند، ناشناخته نیست. به طوری که با پیشرفت رسانه ها بر پایه فناوری، پادکست به عنوان یک محتوای رسانه‌ای آزاد در جهان تثبیت شده است. در طی سال‌های متمادی جایگاه رادیو تحت عنوان یک رسانه فراگیر به  دلایل گوناگون از جمله ورود پادکست‌ها و فراگیر شدن آن به شدت تضعیف شده و مخاطبان خود را به دلایل گوناگون از دست داده است. البته ناگفته نماند از منظر همگرایی رقابت  رادیو و پادکست معنای چندانی ندارد. اما تفاوت های قابل توجهی دارند. به عنوان نمونه محتوای پادکست، فرآیندی  انتخابی و ماهیت آن آزادتر از رادیو بوده و زبان پادکست از رادیو  نیز آزادتر است. بر این اساس بدنه و ساختار پادکست  نسبت به رادیو انعطاف‌پذیرمی باشد.



نسبتِ پادکست به رادیو، همانند نسبت نِتفلیکس می باشد به شبکه‌های تلویزیونی. پادکست برای جهانِ امروز که عصرِ ارتباطات نام گرفته، طراحی شده است. تا هر در هر زمانی که مخاطب اراده کند، اقدام به پخش آن نماید. در حالی که شنونده بایستی برنامه‌‌ی روزانه خود را با رادیو‌ تنظیم نماید. تا  شاید در ساعت مقرر بتواند برنامه مورد علاقه خود را گوش فرا دهد. در حالی که پادکست خود را به صورت کامل در اختیار مخاطب گذاشته تا در هر زمان ممکن  و به دفعات مکرر، بتواند برنامه مورد علاقه خود را گوش کند.



یکی از مهم ترین ویژگی های پادکست، مدیریتِ زمان می باشد، به طوری که مردم اکنون ترجیح می دهند، در این بمباران اطلاعلاتی و سَرریزی اطلاعاتی مخاطبان و همچنین قرار گرفتن در جادهِ پُر و پیچ و خمِ یک زندگی تِکنولوژیک و ماشینی، مدیریتِ بهینه­ ی زمان نموده تا در کوتاه ترین زمان و به ساده ترین شکل ممکن، محتوای مورد علاقه خود را دریافت نمایند.  لذا پادکست به  عنوان یک و رسانه، محبوبیت بیشتری کسب کرده است.

نا گفته نماند، که تولد وبِ 2 در دلِ "آی تی" باعث ظهور و بروز بسیاری از فرمت‌ها در راستای توسعه رسانه های ‌نوین شده است. فرمت‌هایی که ریشه آن به رسانه‌ کلاسیکِ رادیو باز می گردد و پادکست‌ها  هم در واقع اِمتداد دهنده مُهمی از رسانهِ‌ِ  اصیل رادیو محسوب می شوند، که همواره به رشد خود ادامه می دهند. به طوری که طیِ یک پژوهش در سال ۲۰۱۹، نیِلسِن و اِدیسون، دو محقق سرشناس حوزه رسانه و ارتباطات دریافتند، که بیش از هفتصد هزار پادکست فعال به بیش از صَد زبان زندۀ دنیا وجود دارد. پس به جرات می توان گفت که مهم ترین ویژگی پادکست ها انحصار شکنی سازمان های رسانه ای مثل رادیو و تلویزیون و حتی شبکه های ماهواره ای  بوده است. در روزگاری که رادیو، هَمدمِ مردم در ترافیک ها، تنهایی ها، بِزنگاه ها و بُحران ها بود، اکنون شبکه های رادیویی هم می دانند که  برای شنیده شدن بایستی به پادکست تبدیل  شوند. پادکست فضایی را برای مردم به وجود آورده است که از آنچه دوست دارند، بگویند و بشنوند. و این گفت و شنودها از کف خیابان های مَتروک گرفته تا جاده های ناهموار و پرپیچ و خم و شاید هم نیمه شبی در اتاق خواب یک خانهِ دور افتاده، در قالب پادکست متولد می شوند. به عبارتی، هر شهروندی یک صدای فراگیر است و یک صدای فراگیر، صدای رسای جامعه.



پادکست نیز همانند بسیاری از بسترهای رسانه ای دیگر، تاریخچه خاص و البته جالب خود را دارد. در حدود هِفتده سال پیش یک روزنامه نگار انگلیسی به نام بِن هِمرسلی در ستونی از روزنامه گاردین عبارت پادکست را که ترکیبی از دوکلمه "پاد" و "برادکست" بود، پیشنهاد داد.  هر چند که به همراه این اسم، دو نام دیگر نیز پیشنهاد داده بود . اما شهرتِ جهانی واژه پادکست توسط شرکت اَپِل رقم خورد، که از بین سه عنوانِ مطرح شده توسط این روزنامه نگار انگلیسی،  عبارتِ"پادکست" را انتخاب نموده  و در گوشی ها تولیدی خود، برای اولین بار بخشی ویژه به نام پادکست ایجاد کرد . هر چند با ورود غول‌های تکنولوژی و رسانه ای به این حوزه سبب‌ شد، تا پادکست‌ها، بیشتر در کانون توجه قرار گیرند و هم اکنون  اَپِل نیز در کنار هزاران پلتفرمی می باشد که پادکست ها را منتشر می کند. البته در ایران نیز برای آن معادلی نظیرِ"تدوین صوتی" یا "پادپخش" مطرح شد. اما امروزه همانند بسیاری از واژه های دیگرِ معادل، کلمه پادکست در جامعه رایج و متداول شد. 

در سال ۲۰۰۴، آدام کری، تهیه‌کننده و بازیگر آمریکایی، به همراه دیو وینر که توسعه‌دهندۀ نرم‌افزار بوده و از این  دو تن به‌عنوان پدران پادکست نیز، یاد می‌شود ، ایده‌ای برای خودکارسازی و همگام‌سازی محتوای متنی با پخش‌کنندۀ صوتی قابل حمل ارائه کردند که امروزه  Rss نامیده می‌شود. در واقع   دِیو به ‌دنبال  یک بسترجهت به‌اشتراک‌گذاری محتوا ازطریق اینترنت بود.

آدام در همان سال پادکست خود را با عنوان Daily Source Code تولید و منتشر نمود. آدام در این پادکست به اخبار روز، سبک زندگی وهمچنین تبلیغ پادکست‌های دیگر می‌پرداخت. در واقع می توان گفت، این دو نفر، نخستین افرادی بودند که برنامه‌ای تهیه و  تولید کردند، که این امکان را فراهم نمود تا محتوای رادیوهای اینترنتی از آی‌پَدها دریافت شود.



در سال های اخیر، پادکست‌ها تبدیل به یک فرصت و ظرفیت تبلیغاتی برای کسب وکارها شده اند. شرکت میدرول ‌میدیو، طی یک پژوهشِ مستقل اعلام کرد که مخاطبانِ پادکست ها، به ‌طور میانگین، حدود ۹۰ درصد پادکست های این شرکت را گوش می دهند و افرادی معدودی هستند که تبلیغات را نادیده می گیرند. آمارها حکایت از آن دارد، که ۵۳ درصد مردم کره‌ی جنوبی از مخاطبان پیگیر و شنوندگان پَرو پا قُرصِ پادکست‌ها می باشند. طبق همین تحقیق، کشورهای اسپانیا، ایرلند، سوئد و آمریکا، در رَده‌های بعدی قرار دارند و رشد فزاینده محبوبیت پادکست درکشورهای حوزۀ اِسکاندیناوی قابل توجه می باشد. جدا از این تحقیق و پژوهش، شواهد نشان می دهد، اخیرا در ایران تهیه، تولید و نشر پادکست ها مورد استقبال عمومی قرار گرفته است و در همین راستا وِب سایت ها و اَپلیکیشن هایی جهت پخش فراگیر آنها تولید شده است. که علاوه بر شکستنِ انحصارگری برخی رسانه ها، فضایی جدید نیز برای مردم ایجاد شده تا از آنچه دوست دارند، بگویند و بشنوند.
این روزها تهیه و تولید  پادکست با بازاریابی و بازارسازی رسانه ای خلاقانه،  تبدیل به یک فضای کَسب و کار پرطرفدار شده است. به طوری که حتی اِستارتاپ ها برای معرفی فعالیت های خدماتی خود از پادکست ها به روش مطلوبی بهره برداری می کنند و در تَعامل با تهیه کنندگان و تولید کنندگانِ حرفه ای پادکست ها، اقدام به معرفی و ارائه خدمات کَسب و کارهای اینترنتی خود می نمایند. درآمد اغلب تهیه کنندگان و تولید کنندگانِ پادکست ها به سه روشِ «حق عضویت»،­ «تبلیغات» و «فروش محصولاتِ جانبی» می باشد.

 روش اول با عضوگیری در پلتفرمِ پخش پادکست و اخذِ پرداخت حقِ اشتراک میسر می باشد، که اغلب در چین مورد استفاده قرار می گیرد و به همین دلیل به مُدلِ چینی معروف است. در مقابل، روشِ "تبلیغات" نیز به مُدلِ آمریکایی مشهور است که غالباً درآمریکا و چندین کشور اروپایی  تولیدکنندگان و تهیه کنندگانِ پادکست ها  با تبلیغات و اِسپانسرینگ، به درآمدزایی می پردازند. در آمریکا و برخی کشورهای اروپایی تولیدکنندگان و تهیه کنندگان با تبلیغات هَدفمند بر روی پلتفرم‌های پخش پادکست و پادگیرها اقتصاد رسانه ای خود را تقویت می نمایند. در ایران نیز ترکیبی از هر دو رَوش، به همراه فروشِ محصولات جانبی وجود دارد، که با توجه به شرایط، اقدام به ارائهِ محتواهای درآمدزا، از طریق تولید پادکست ها و کتاب های صوتی می کنند. 

اکنون چنین به نظر می رسد که با مطالعه دقیق و برنامه ریزی منسجم و هَمچنین طراحی و پیاده سازی استراتژی های رسانه ای متناسب با فرآیندِ عَرضه و تقاضا، و هم چنین تَجزیه و تحلیلِ منطقی از نیازِ بازار و ذائقهِ مخاطبین در جامعهِ هدف، درآمد زایی از طریق این کالای رسانه ای، در آینده ای بسیار نزدیک می تواند چرخه اقتصاد رسانه ای  کشور را متحول نماید.



به احتمال زیاد در آینده ای نزدیک، پادکست یکی از کالاهای سَبد رسانه‌ای افراد جامعه به ‌طور مستقیم و غیرمستقیم خواهد بود. جایگاهی که تا کنون نیز تاحدود زیادی شکل گرفته است. در چند سال اخیر پادکست تبدیل به یکی از تِرندهای نسبتاً ثابت جهانی شده و در سال جاری میلادی نیز به ‌عنوان یکی از تِرندهای صنعت صوت و تصویر در جهان محسوب می‌شود.  البته بر این مورد باید بحران کرونا و تأثیر آن بر بخش‌های مختلف صنعت صوت و تصویر را نیز افزود. به ‌طور کلی این فرمت‌های جدید، سپهرِ رسانه‌ای جوامع را شکل خواهند داد، همان گونه که سرویس‌های ویدیویی جدید، امتدادِ رسانه‌های اصیل اجتماعی، همچون تلویزیون و سینما می باشند.



شواهد نشان می دهد که در قرن میلادی گذشته، وجود این حجم فراوان از مخاطبان رادیو به تک بُعدی بودن و یِکه تازی این رسانه در عصرِ رسانه های صرفا مکتوب باز می گردد. بر این اساس، در عصرِ امروز چنین به نظر می رسد، که تاریخ رو به تکرار است و در حال حاضر جامعه همانند قرن سابق به محتوای صوتی تمایل بیشتری نشان داده و صدا را به سیما ترجیح می دهند. در همین راستا، پادکست های آزاد و بدونِ مرز نسبت به صدا و سیما توسط تولید کنندگان، مخاطبان و کاربران، رشد چشمگیری داشته  به طوری که مقایسه این دو رسانه در آینده ای نزدیک، قیاسی مَع الفارِق را رقم خواهد زد.  مشروط بر اینکه با یک تفاوت و  ویژگی خاص، این بار، این مخاطبان و شنوندگان هستند که در بسترِ تکنولوژی زمان، مجری، ریتم، ادبیات، لحن، موضوع و محتوای مورد علاقه خود را به برنامه سازان پیشنهاد یا حتی  می توانند تحمیل و تزریق نمایند. 

شایان ذکر است، که اکنون هر شهروندی در صورت اِراده، می تواند حرف ها و دغدغه های  خود در قالبِ پادکست ارائه کند.  فرآیند تولیدِ یک پادکست آماتور پروسه پیچیده ای نداشته و کاربر می تواند به راحتی با یک گوشی تلفنِ  همراه، صدای خود را ضبط  کرده  و سپس همان فایل را در یک نرم افزار ساده و شاید رایگان ویرایش نموده و در نهایت صدا و محتوای خود را در قالب پادکست در بسترهای اینترنتی  به اشتراک گذارد. معیارِ سنجش میزان مخاطبان یک پادکست در پلتفرمی همانند وب سایت، بر اساس نرخِ کلیک می باشد. بدین طریق محتوای مخاطب پَسند می تواند در یک جامعه هدف براساسِ نرخِ کلیک، جغرافیا، جنسیت، ردهِ سنی و سایر معیارها، نمونه برداری شده و به صورت آماری قابل اندازه گیری و ارائه باشد.



در پایان این یادداشت، نا گفته نماند که پلتفرمی به نام " کلاب هاوس" که یک شبکه اجتماعی شنیداری بوده، می تواند پادکست های زنده پخش نماید. این پلتفرم، همانند سایرِ شبکه های اجتماعی انحصار را از سازمان های رسانه ای دولتی  برخی کشورها خارج کرده  و امکان حضور و مشارکت صوتی کاربران را به صورت طولانی مدت، بدون محدودیت زمانی و مکانی فراهم نماید. با این اوصاف در کشور ما نیز، جامعه از انحصارِ  این سازمان های رسانه ای تَک بُعدی و تک صدایی خارج و یک سازمانِ عَریض و طَویل، همانند صداوسیما را که سلیقه و ذائقه مخاطب­، اولویت و اهمیت چندانی برای گَردانندگانِ آن ندارد، از دورِ رقابت خارج کرده و به داخل گود سوق می دهد.
 
به قلم دکتر فرید حیدری
مدرس دانشگاه و فعال فرهنگی و رسانه ای 
 
 

نویسنده : فرید حیدری