سـونیـوز

به گزارش سونیوز، تبریز، شهری به قدمت تاریخ و دارای آثار باستانی منحصر بفردی هست، هر چند زمین لرزه های ویرانگر در طول تاریخ بخش عمده ای از آثار تاریخی منطقه را از بین برده است اما هنوز هم نشانه هایی از گذشته تبریز پیر، سرپا مانده که تاریخ این دیار کهن را به نسل جدید انتقال می دهند، یخچال های تاریخی از جمله بناهای تاریخی باشکوهی هستند که تاریخ، معماری و روزگار ساده و بی آلایش زندگی مردمان گذشته را به نمایش می گذارند.

یخچال های تاریخی که به دست انسان ساخته شده اند، در ایران قدیم بسیار رایج بوده و آن زمان که دسترسی به برق و فناوری های امروزی نبود، از این یخچال ها استفاده میشد. در تاریخ نیز بیشتر این نوع بناها را با نام یخچال می شناسند. تاریخچه این نوع معماری در ایران به قرن چهارم پیش از میلاد بر می گردد.

در گذشته و معماری قدیم برای تولید و نگهداری یخ، روشهای گوناگونی وجود داشت که یکی از این روش ها، ساخت یخچال های آجری بوده که در مناطق سردسیر مثل تبریز عمدتا در زیر زمین با دیوارهای سنگی و طاق آجری ساخته میشد، در این یخچال ها در فصل سرما یخ های تولیدی ذخیره شده، سپس در فصلهای گرما استفاده میشد.

طراحی طاق گنبد، دیوارهای سنگی و روزنه های یخچال بگونه ای انجام میشد که همواره داخل ساختمان سرد بود و یخ های ذخیره شده آب نمیشد. در تبریز نیز بیش از ده سازه یخچال تاریخی وجود دارد که امروزه دیگر به عنوان یخچال به کار گرفته نمی شوند که به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم:

یخچال قائم مقام یکی از یخچال های تاریخی تبریز است که گفته می شود، یکی از بزرگترین و قدیمی ترین یخچال های ایران باشد، بطوریکه مساحت آن بیش 200 متر مربع بوده و اخیرا کاربری آن تغییر یافته است. این یخچال در محله ششگلان یکی از محله های قدیمی تبریز واقع شده و قدمت آن به دوره والی گری عباس میرزا، یعنی حدود 220 سال پیش می رسد و بنای آن منسوب به تاج ماه بیگم، خواهر ناتنی قائم مقام است؛ این یخچال تاریخی و طبیعی در 11 متری زیر زمین واقع شده و دسترسی به آن از طریق پله امکان پذیر است.

یخچال بیلانکوه یکی از یخچال های تاریخی تبریز است که در 28 اسفند سال 1385 با شماره 18687 به ثبت آثار ملی ایران رسیده و قدمت بنای این یخچال تاریخی به دوران قاجار می رسد. یخچال بیلانکوه در خیابان بیلانکوه چهارراه عباسی واقع شده و در واقع بخشی از مجموعه کلانتر باغمیشه قدیمی بحساب می آید. یک تاریخ پژوه تبریزی اظهار کرد: یخچال های تبریز با استفاده از طاق های ضربی آجر و سنگ چینی پایه های بنا در زیرزمین ساخته شده اند که کار تهیه و نگهداری از یخ را در طول سال را برعهده داشتند. کریم میمنت نژاد ادامه داد: شاردن، سیاح فرانسوی بود که برای مدتی در دوران صفویه در ایران سکونت می کرد لذا توضیحات مفصلی را در رابطه با تولید یخ و ساخت یخچال توسط ایرانیان ارائه داده است.

وی در خصوص یخچال های تبریز افزود: در گذشته در هر محله و میادین، یک یخچال وجود داشت که امروزه تعدادی از آنها باقی مانده، اما برخی از همین یخچال ها بنا به دلایلی از بین رفته اند؛ وجود یخچال ها در زیر زمین موجب شده است تا از حوادثی چون زلزله مصون مانده و آسیب نبینند. وی خاطرنشان کرد: عمده یخچال های تبریز از لحاظ معماری به شکل تونلی و دارای فضای مستطیلی با یک سقف طاقی هستند، اما نمونه خاصی هم از این یخچال ها در محله ویجویه قرار دارد که به شکل گنبدی است و دریچه و دیواره های بسیار قطور آن به عنوان عایق حرارتی و برودتی عمل می کند.

میمنت نژاد یادآور شد: براساس نقشه دارالسلطنه که تاریخ 1297 قمری ترسیم شده است، یکی از یخچال های تبریز، یخچال صادقیه هست که جز مواریث میرزا صادق خان صدرالدین، وزیر دوران صفوی است و در مهرانه رود، کنار مدرسه صادقیه واقع شده که قسمتی از آن تخریب شده بود، اما به همت شهرداری تبریز، بازسازی شد و در حال حاضر خالی از کاربری است و هیچ استفاده ای از آن نمی شود.

وی با اشاره به بازسازی یخچال قائم مقام گفت: یخچال قائم مقام در خیابان ششگلان واقع شده که متعلق به میرزا موسی قائم مقام فراهانی، برادر میرزا ابوالقاسم، صدراعظم ایران است و در حال حاضر مرمت شده؛ قبلا غذاخوری بود، اما الان تعطیل است. وی در رابطه با یخچال های دیگر شهر ادامه داد: یخچالی در خیابان فلسطین و ملل متحد واقع شده که جز آثار صفویه بود و بدلیل نبود مراقبت و نگهداری فرو ریخت. در محله ورجی باشی، روبروی مسجد میلی، یخچالی به شکل گنبدی و مقرنس کاری وجود دارد که بسیار زیبا است. همچنین یخچالی نیز در بیلانکوه است که نصف آن سالم و نصف آن خراب شده و به مزبله تبدیل شده است.

وی افزود: یخچال میرزا مهدی در خیابان فلسطین واقع شده که اکنون ساختمان اداری آبیاری جایگزین آن شده و در سامان میدانی نیز قانلی یخچال وجود دارد که بدلیل خفه شدن کودکی در آن قانلی می گویند، اما در حال حاضر فقط خرابه های آن باقی می ماند.

میمنت نژاد به یخچال های له له بیگ واقع در روبروی تربیت در کوی یوشاری و همچنین یخچالی در بارون آواک اشاره کرد و گفت: یخچالی در جنب درب سرخاب، کوچه اسلامیه وجود دارد که اکنون در روی آن، بنای مسکونی ساخته شد. همچنین یخچال میرزا رضی در قاری کورپوسی، کوچه چاپارباشی و یخچال حاج میرزا موسی خان در خیابان ثقه الاسلام، کوچه شهید سرندی از جمله یخچال های تاریخی تبریز هستند که در زیر زمین محبوس شده اند و همچنین یک یخچال نیز در میدان منصور بود که احتمالا از بین رفته است.